دارایی‌های فکری چه هستند؟

دارایی‌ها ارزشمند هستند. گاهی‌اوقات دارایی با آنچه از قدیم به عنوان «مال» شناخته می‌شد مانند زمین، ساختمان، خودرو یا طلا، متفاوت هستند. این دسته از دارایی‌ها (دارایی های فکری) محصول فکر انسان و ابداع ذهن او هستند و به ‌همین دلیل Intellectual Property یا IP نامیده می‌شوند و حقوقی که از این دسته از دارایی های فکری حمایت می‌کند به‌ عنوان «حقوق مالکیت فکری» شناخته می‌شود. بطور کلی از آن هنگام که بشر توانست قلم در دست بگیرد و نگاره‌هایی بکشد، حقوق معنوی بوجود آمد یا آنگاه که «ادبیات» شناخته شد، سرقت ادبی به عنوان رفتاری ناپسند مورد نکوهش واقع شد. بنابراین ریشه‌های اولیه به رسمیت شناختن دارایی های فکری را می توان در شکل‌گیری تمدن‌ها جستجو نمود.

در ادامه، یکایک این دارایی‌ها را توضیح می‌دهیم.

اختراع

اختراع نتیجه فکر فرد یا افرادی است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌کنند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می‌نماید. اختراعی که قابل ثبت که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. منظور از ابتکار جدید آن است که چیزی بوجود بیاید که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته باشد و برای فردی که در آن صنعت یا فن در حال کار و فعالیت است، امر آشکار و واضحی نباشد. همچنین اختراعی دارای کاربرد صنعتی شناخته می‌شود که در یک شاخه از صنعت قابل ساخت و استفاده باشد. البته باید توجه داشت که مقصود از صنعت، معنای گسترده آن است و شامل مواردی مانند صنایع دستی، کشاورزی، ماهیگیری و حتی خدمات نیز می‌شود.

طرح صنعتی

منظور از طرح صنعتی، هرگونه ترکیب، خطوط یا رنگ‌ها و هرگونه شکل سه‌بعدی با خطوط است؛ بگونه‌ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد و نوین باشد. بنابراین درصورتی‌که طرحی، تغییر ظاهری با آنچه قبل از آن موجود بوده‌ است، نداشته باشد، از حمایت‌های قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علائم تجاری به‌عنوان یک دارایی فکری، برخوردار نیست. بنابراین طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید یا اصیل باشد.

علائم تجاری 

علامت تجاری، یعنی هر نشانی که قابل رویت باشد و بتواند کالاها یا خدمات اشخاص را از هم متمایز کند. حق استفاده انحصاری از یک علامت، متعلق به کسی است که آن علامت تجاری را طبق قانون به ‌نام خود ثبت کرده‌ باشد. البته، علامت‌ها در مواردی قابل ثبت نیستند؛ مثلا علامتی که نتواند کالاها یا خدمات اشخاص را از هم متمایز کند، یا خلاف شرع و نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد، یا تقلیدی از نشان‌های نظامی، پرچم یا نشان رسمی متعلق به کشوری خاص یا سازمان‌های بین‌المللی باشد یا اینکه آن علامت به‌طرز گمراه‌کننده‌ای شبیه یا ترجمه یک علامت یا نام تجاری باشد که برای کالا یا خدمات مشابهی در ایران ثبت شده‌ یا با آن کالا یا خدمات مشهور است. بنابراین، در این موارد شخص نمی‌تواند علامتی را به نام خود ثبت کند.

نام تجاری

نام تجاری یعنی اسم یا عنوانی که تعریف‌کننده و مشخص‌کننده یک شخص حقیقی یا حقوقی باشد. اسم یا عنوانی که ماهیت یا طریقه استفاده از آن خلاف موازین شرعی، نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد یا موجب فریب مراکز تجاری یا عمومی نسبت به ماهیت شخص شود، نمی‌تواند به‌عنوان نام تجاری بکار برود

نشانه‌های جغرافیایی

منظور از نشانه‌های جغرافیایی، نشانه‌هایی هستند که مبداء کالایی را به یک قلمرو، منطقه یا ناحیه‌ای از کشور منتسب می‌کنند، مشروط بر اینکه از نظر کیفیت، مرغوبیت یا سایر خصوصیات کالا، قابل انتساب به آن منطقه جغرافیایی باشد. نشانه‌های جغرافیایی اعم از اینکه ثبت شده ‌باشند یا نه، مورد حمایت قرار می‌گیرند.[1] به‌عنوان نمونه اگر کالایی مانند عسل به منطقه‌ای مانند سبلان، منتسب شود و با‌عنوان «عسل سبلان» معرفی شود، مصداقی از یک نشان جغرافیایی است

اسرار تجاری

اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فراورده‌ای خاص را ارائه می‌کنند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می‌نمایند. اختراعی قابل ثبت که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. منظور از ابتکار جدید آن است که چیزی بوجود بیاید که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته باشد و برای فردی که در آن صنعت یا فن در حال کار و فعالیت است، امر آشکار و واضحی نباشد. همچنین اختراعی دارای کاربرد صنعتی شناخته می‌شود که در یک شاخه از صنعت قابل ساخت و استفاده باشد. البته باید توجه داشت که مقصود از صنعت، معنای گسترده آن است و شامل مواردی مانند صنایع دستی، کشاورزی، ماهیگیری و حتی خدمات نیز می‌شود

کپی‌رایت و آثار ادبی و هنری

مولف، مصنف و هنرمند «پدیدآورنده» هستند و هرآنچه‌که از طریق دانش، هنر یا ابتکار آنان بوجود بیاید، «اثر» نامیده می‌شود و در زمره دارایی های فکری قرار می‌گیرد. اثرهای مورد حمایت قانونگذار عبارت است از کتاب‌ها، رساله‌ها، جزوه‌ها، نمایشنامه‌ها و هرگونه نوشته علمی و فنی و ادبی و هنری، شعر، ترانه، سرور، تصنیف، آثار سمعی و بصریکه جهت نمایش در صحنه یا پرده سینما یا پخش از رادیو و تلویزیون ضبط یا نشر شده باشد، اثر معماری از قبیل نقشه و طرح ساختمان، اثر موسیقی و مواردی از این قبیل است. این دسته از حقوق برخلاف حقوق مالکیت صنعتی برای ثبت، نیازی به ثبت ندارند.